Η επέλαση των προσοδοθήρων[1], κοινώς λαμογίων:
μερικές σκέψεις για το φαινόμενο.

(Αναδημοσίευση από Ηπειρωτικό Αγώνα, 18/4/2007)


Κάθε φορά που ένα κρούσμα διαφθοράς επαναβεβαιώνει το γεγονός πως η Ελλάδα είναι σταθερά ένα από τα πιο διεφθαρμένα κράτη στην Ευρώπη, ανοίγει στη χώρα μας ο γνωστός πλέον κύκλος της σκανδαλολογίας. Ο κύκλος αυτός χαρακτηρίζεται από ένα άφθονο και αδιέξοδο χορό κατηγοριών που αλληλοεκτοξεύουν μεταξύ τους τα κόμματα, συνεπικουρούμενα από τα ΜΜΕ, ο οποίος όμως διαρκεί ελάχιστα, για να ξαναξεκινήσει ίδιος και απαράλλαχτος αμέσως μόλις εμφανιστεί ένα καινούργιο κρούσμα διαφθοράς.
Στο μυαλό κάποιων από όλους αυτούς επικρατεί η ηθικολογική αντίληψη της διαφθοράς. Σύμφωνα με αυτήν την αντίληψη, η διαφθορά αποτελεί πρόβλημα που ανάγεται στην ίδια την φύση των ανθρώπων. Θεωρείται δηλαδή ότι η ηθική (ή η ανηθικότητα) υπάρχει ως ψυχική προδιάθεση στους ανθρώπους και εκδηλώνεται κατά περίπτωση. Έτσι, αν έχουν αυτή ή την άλλη ψυχική προδιάθεση, οι άνθρωποι κατατάσσονται σε ηθικούς-ανήθικους, καλούς-κακούς, διεφθαρμένους-αδιάφθορους. Η ηθικολογική αυτή αντίληψη σε μερικούς έχει προχωρήσει ακόμα παραπάνω, με αποτέλεσμα να συνδέουν την ψυχική προδιάθεση με την κομματική τοποθέτηση. Έτσι, οι έχοντες ψυχική προδιάθεση ανηθικότητας ανήκουν, σύμφωνα με τα τελευταίως κρατούντα, στο ΠΑΣΟΚ, ενώ οι έχοντες ψυχική προδιάθεση εντιμότητας ανήκουν στη Ν.Δ. Σύμφωνα με αυτή την ηθικολογική αντίληψη περί διαφθοράς, και στο βαθμό που η διαφθορά ανάγεται στην φύση των ανθρώπων, οποιαδήποτε σκέψη ή απόπειρα δράσης αντιμετώπισης της θα αποβαίνει μάταια και άκαρπος αφού δεν μπορεί να αλλάξει η φύση των ανθρώπων. Εξ αυτής της αντίληψης, επίσης, απορρέει και το «δικαστικό» μοντέλο αντιμετώπισης της διαφθοράς, σύμφωνα με το οποίο, το μόνο που χρειάζεται για να αντιμετωπισθεί η διαφθορά είναι να τιμωρούνται οι ανήθικοι-κατά τεκμήριο οι ΠΑΣΟΚοι, και να αμείβονται οι ηθικοί-κατά τεκμήριο οι ΝΔάτες.
Εμείς όμως πιστεύουμε ότι η διαφθορά δεν σχετίζεται με τη φύση των ανθρώπων, αλλά με τις συνθήκες μέσα στις οποίες οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται. Ειδικά στην Ελλάδα, η διαφθορά αποτελεί σύμπτωμα του στρεβλού παραγωγικού και διοικητικού μοντέλου που ιστορικά κυριάρχησε. Είναι η μοιραία παρενέργεια του κρατισμού και της κομματοκρατίας. Σχετίζεται με παγιωμένες συμπεριφορές και συμφέροντα που αρθρώνονται γύρω από το πανίσχυρο σύμπλεγμα κράτους-κόμματος που κυριαρχεί συντριπτικά πάνω στην κοινωνία και διαμορφώνει εξ αντικειμένου σχέσεις εξάρτησης με τους πολίτες. Γι’ αυτό και η διαφθορά υπήρχε επί ΠΑΣΟΚ και εξακολουθεί να υπάρχει επί Ν.Δ.
Και εξηγούμαι: Παραδοσιακά στην Ελλάδα, και μέχρι τη δικτατορία, οι άνθρωποι ενσωματώνονταν στην πολιτική μέσω ενός πελατειακού συστήματος που είχαν αναπτύξει τα κόμματα (ένας κομματάρχης πάτρωνας-πολλοί ψηφοφόροι). Μετά τη Μεταπολίτευση, οι κομματικοί σχηματισμοί μαζικοποιήθηκαν, αλλά δεν εκδημοκρατίσθηκαν – δεν έχασαν δηλαδή τα πελατειακά χαρακτηριστικά τους. Αργότερα, με την οικονομική ανάπτυξη, οι κρατικοί πόροι αυξήθηκαν γεωμετρικά και το εκάστοτε κυβερνών κόμμα έφτασε να είναι σε ακόμη καλύτερη θέση να εμπεδώσει και να επεκτείνει την εκλογική του βάση μέσω της συστηματικής πατρωνίας. Ειδικά τα κόμματα εξουσίας διατήρησαν την ισχύ τους στηριζόμενα πλέον, όχι τόσο στην κινητοποίηση των οπαδών τους, όσο στους δεσμούς που εντωμεταξύ ανέπτυξαν με τον κρατικό μηχανισμό (από τον οποίο αντλούν χρηματικούς και διοικητικούς πόρους), καθώς και στους δεσμούς με τα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ. Έτσι, στην Ελλάδα των αρχών του 21ου, που τα πολιτικά κόμματα τείνουν προς το μοντέλο των κομμάτων-καρτέλ και η κοινωνία πολιτών παραμένει καχεκτική και ατροφική, οι υπόγειες παράνομες διασυνδέσεις μεταξύ κομματικών στελεχών – ανώτερων δημοσίων λειτουργών και ιδιωτών/επιχειρηματιών πολλαπλασιάζονται σε βάρος όλων αυτών που βρίσκονται εκτός πελατειακών κυκλωμάτων. Μάλιστα, επειδή η διαφθορά δεν είναι κοινωνικά ουδέτερο μέγεθος, όσο πιο φυγόκεντρη είναι η σχέση κάποιου από το κομματικο-κρατικό πυρήνα, τόσο περισσότερο οικονομικά και κοινωνικά αδύναμος θα είναι αυτός, και τόσο πιο πολύ θα του «στοιχίζει» η διαφθορά. Και όσο πιο απροστάτευτος αισθάνεται κανείς απέναντι στο χάος μιας διεφθαρμένης διοίκησης, τόσο περισσότερο θα απαξιώνει τις δυνάμεις που την συντηρούν, δηλαδή τη δημοκρατία και τα κόμματα της.
Η διαφθορά λοιπόν δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ευχέλαια και πύρινους λόγους αλλά με συγκεκριμένες δράσεις και μεταρρυθμίσεις. Αυτό δεν φαίνεται να είναι κατανοητό από όλους που ασκούν αντιπολίτευση. Ορισμένοι μάλιστα από το ΠΑΣΟΚ θεωρούν ότι οι αποκαλύψεις περί διαφθοράς τους δίνουν την ευκαιρία να ηθικολογήσουν τώρα, και αυτοί με τη σειρά τους, ανταποδίδοντας τα ίσα στη Ν.Δ. Κάνουν λάθος. Το πολύ-πολύ να πείσουν τους πολίτες για ίση διαφθορά και ίση υποκρισία. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις που καταγράφουν ταυτοχρόνως κάμψη της ΝΔ και αδυναμία ανάκαμψης του ΠΑΣΟΚ, αποδεικνύουν τα αδιέξοδα της ηθικολογίας από οπουδήποτε και αν εκπορεύεται.
Ο περιορισμός της διαφθοράς ως γενικού φαινομένου, είναι δυνατός μόνο μέσω ενός πλέγματος μεταρρυθμίσεων, που θα ανατρέψουν την κατεστημένη καθυστέρηση και θα εκσυγχρονίσουν τις δομές και τις λειτουργίες κράτους, κομμάτων, κοινωνίας. Συνακόλουθα με όλα αυτά, πρέπει να παρθούν και άλλα επιμέρους μέτρα, όπως η αντιμετώπιση της υψηλής διαφθοράς ως κατεξοχήν οργανωμένο έγκλημα και άρα η αντιμετώπιση των εμπλεκομένων σε αυτή ως κοινών εγκληματιών (με άρση της βουλευτικής ασυλίας), η ανάληψη του βάρους της μάχης κατά της διαφθοράς από τους ίδιους τους πολιτικούς (με τον έλεγχο των οικονομικών των κομμάτων, την αλλαγή του εκλογικού συστήματος με κατάργηση του σταυρού προτίμησης, κλπ), η δημιουργία μηχανισμών ελέγχου ανεξαρτήτων από το κομματικοκρατικό σύστημα (με τη δημιουργία Ανεξάρτητων Αρχών ή υιοθέτησης του μηχανισμού των εξωτερικών ελέγχων), η άρση του φορολογικού απορρήτου, η θεσμοθέτηση της υποχρέωσης όλων των δημοσίων οργανισμών / επιχειρήσεων να δημοσιεύουν ισολογισμό, η θεσμοθέτηση μεγαλύτερης διαφάνειας στον χώρο των ΜΜΕ κ.α.
Στη χώρα μας αγαπάμε την πατρίδα μας κατά έναν γενικό, αφηρημένο τρόπο. Όταν όμως ως πολίτες βρισκόμαστε αντιμέτωποι με συγκεκριμένα προβλήματα που αφορούν το κοινωνικό σύνολο, η λύση των οποίων απαιτεί συμμόρφωση σε βασικούς κανόνες συμπεριφοράς τότε η αγάπη στη πατρίδα μας εξαφανίζεται. Από την έλλειψη σεβασμού για το περιβάλλον ως τη συχνή εμπλοκή μας σε ρουσφετολογικού τύπου μικροσυναλλαγές - όλοι μας λίγο-πολύ συμπεριφερόμαστε κατά τρόπο που αναπαράγει τα πελατειακά χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας. Οι επιμεριστικές συμπεριφορές μας, που αποτελούν συστατικό στοιχείο της πολιτικής μας κουλτούρας (και που έχουν εν μέρει τις ρίζες τους στην οθωμανική κληρονομιά), δεν αλλάζουν βέβαια από τη μια μέρα στην άλλη. Μπορεί όμως να αλλάξουν σταδιακά μέσω της εκπαίδευσης. Μέσω της εσωτερίκευσης αξιών και κανόνων που συνδέονται με αυτό που οι αγγλοσάξονες ονομάζουν civic spirit: την νοοτροπία δηλαδή εκείνη που χαρακτηρίζεται από σεβασμό στη δημοκρατία, από ανεκτικότητα στην πολιτισμική ετερότητα αλλά και μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από κοινωνικές και οικολογικές ευαισθησίες.

Ν. Μπιλανάκης
Γιατρός

Υ.Γ. Βασισμένο σε κείμενα των Θ. Πελαγίδη, Ν. Μουζέλη, Γ. Καρυπίδη, Μ. Χρυσοχοίδη και Η. Μοσκώφ.
[1] Προσοδοθήρες: Αυτοί που ζουν για να κυνηγούν το χρήμα που έχουν παραγάγει κάποιοι άλλοι. Δουλειά δύσκολη, απαιτεί εξάσκηση στους ελιγμούς, στη μυστικότητα, στην απόσπαση εισοδήματος. Συνήθως η δουλειά απαιτεί συνεργασία κατά -προσοδοθηρικές- ομάδες ώστε να υπάρχει αποδοτικότητα και αποτέλεσμα. Όπως και με τη μαφία, είναι σημαντικές οι συγγενικές σχέσεις ή οι σχέσεις φιλίας και εμπιστοσύνης μεταξύ τους.